فاطمه مهاجرانی، سخنگوی هیئت دولت، اعلام کرد که رفع فیلترینگ به لحاظ فنی از طریق دستور رئیسجمهور ممکن است، اما دولت رویکردی مبتنی بر وفاق و پذیرش دستگاههای دیگر را دنبال میکند که باعث طولانیشدن فرایند شده است. او همچنین خبر از کشف بیش از ۲۵۰ هزار دستگاه ماینر غیرقانونی داد و تاکید کرد که عملیات شناسایی و برخورد با این تجهیزات ادامه دارد.
آیا رفع فیلترینگ صرفاً با یک دستور قابل اجراست؟
از منظر فنی، بله؛ باز کردن مسیرهای مسدودشده در فایروالها و تنظیمات شبکه میتواند با تصمیم از بالاترین سطوح اجرایی انجام شود. اما در عمل، مساله فیلترینگ تنها یک تصمیم فنی نیست؛ ترکیبی از دلایل حقوقی، سیاستگذاری کلان، دغدغههای امنیتی و نیاز به ایجاد سازوکارهای نظارتی است. سخنگوی دولت بارها تاکید کرده که رئیسجمهور، بهعنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی، این اختیار را دارد اما دولت دنبال یک سازوکار وفاقی و پذیرش نهادهای مختلف است تا اجرای هر تصمیمی با کمترین چالش روبرو شود.
چرا وعدههای رفع فیلترینگ همیشه نامطمئن است؟
در طول ماههای اخیر، وعدههایی مبنی بر برداشتن فیلترینگ پلتفرمهایی مانند واتساپ و احتمالا پلتفرمهای دیگر مطرح شده است. با این حال، تکرار شروطی مثل «ایجاد دفتر نمایندگی پلتفرمها در ایران» باعث شده فعالان بازار و کارشناسان اینترنت این وعدهها را کماثر یا نمایشی بدانند. به گفته کارشناسان، ایجاد دفاتر رسمی برای شرکتهای بزرگ فناوری در شرایط تحریم، محدودیتهای بانکی و موانع اقتصادی کار سادهای نیست و همین شرط تا حد زیادی غیرعملی ارزیابی میشود.
اظهارات مقامات دولتی و نهادهای مرتبط
مهاجرانی و مقامات دیگر دولت چهاردهم از جمله معاون ارتباطات و اطلاعرسانی دفتر رئیسجمهور و وزیر ارتباطات بارها اعلام کردهاند که موضوع رفع فیلترینگ در دستور کار است. برخی از آنها زمانبندیهایی هم ذکر کردهاند؛ مثلاً قول رفع فیلترینگ «تا پایان ۱۴۰۴» توسط معاون دفتر رئیسجمهور اعلام شده است. اما نکته تکراری، تاکید به وجود «موانع دستگاهی» و «نیاز به توافق بیندستگاهی» است.
کشف بیش از ۲۵۰ هزار ماینر غیرقانونی
یک بخش مهم از سخنان سخنگوی دولت به مسئله ماینینگ غیرمجاز اختصاص داشت. مهاجرانی گفت بیش از ۲۵۰ هزار دستگاه استخراج رمزارز (ماینر) که بهصورت غیرقانونی کار میکردهاند شناسایی شدهاند. این ماینرها در سولههای متروکه، زمینهای کشاورزی و حتی فضاهای اداری غیرمجاز نصب شده بودند و مصرف بیرویه برق و استفاده از منابع عمومی را به دنبال داشتند. دولت اعلام کرده فرایند شناسایی ادامه دارد و هدف قطع بهرهبرداری غیرقانونی و جلوگیری از آسیب به زیرساخت شبکه و شبکه برق است.
ویژگیهای ماینرهای کشفشده و ریسکهای مرتبط
دستگاههای استخراج رمزارز معمولاً از نوع ASIC یا کارتهای گرافیک (GPU) هستند که برای استخراج بیتکوین و ارزهای دیگر طراحی شدهاند. ویژگیهای شاخص این دستگاهها عبارتند از مصرف بالای انرژی، نیاز به تهویه و خنکسازی، و تولید نویز و گرمای زیاد. استفاده غیرقانونی از این دستگاهها میتواند منجر به افزایش مصرف برق و خاموشیهای محلی، آسیب به شبکه توزیع برق، و افزایش هزینههای نگهداری زیرساختهای اینترنت و برق شود. نظارت بر مصرف انرژی و ردیابی سختافزارهای ماینینگ برای مدیران شبکه و نهادهای تنظیمگر، به یک اولویت امنیت سایبری و زیربنایی تبدیل شده است.
فیلترینگ، هزینهها و بازار شبکههای اجتماعی
مهاجرانی اشاره کرده که کارهای کارشناسی نشان میدهد فیلترینگ هزینههایی به اقتصاد دیجیتال تحمیل میکند؛ از جمله هزینههای کسبوکارهای آنلاین، کاهش رشد بازار اپلیکیشنها و محدودسازی دسترسی توسعهدهندگان به بازار جهانی. برداشته شدن فیلترینگ میتواند مزایای زیر را به همراه داشته باشد:
- افزایش دسترسی کسبوکارها به پلتفرمهای بینالمللی و بازارهای بیرون از مرزها
- کاهش هزینههای پیادهسازی راهکارهای پیچیده دورزدن محدودیتها
- بهبود سرمایهگذاری خارجی در بخش فناوری و خدمات دیجیتال
- ارتقای خدمات ابری، اپلیکیشنها و فروشگاههای نرمافزاری مانند گوگلپلی برای توسعهدهندگان محلی
دفاتر نمایندگی پلتفرمها؛ مقایسه، مزایا و محدودیتها
یکی از شروط تکراری مقامات برای رفع فیلترینگ، ایجاد دفاتر نمایندگی پلتفرمهای بینالمللی در ایران است. از منظر تئوریک، چنین دفاتری مزایایی دارند: افزایش نظارتپذیری، رفتار مسئولانهتر در برابر قوانین محلی، و تسهیل همکاری با نهادهای دولتی. اما از نظر عملی چند مانع بزرگ وجود دارد:
موانع اقتصادی و تحریم
شرکتهای بزرگ فناوری برای تاسیس دفتر نیاز به ارتباطات بانکی، سرمایهگذاری، و تضمین بازار دارند. تحریمها و محدودیتهای مالی بینالمللی عملاً امکان ایجاد سازوکارهای لازم را محدود میکند.
مقایسه بازار کاربران و هزینهها
پلتفرمهایی با میلیاردها کاربر جهانی، برای باز کردن دفتر در هر بازار کوچک، هزینههای نمایندگی و ریسکهای حقوقی را محاسبه میکنند. بازار ۴۰ میلیونی ایران ممکن است از منظر اقتصادی برای برخی از این شرکتها توجیهپذیر نباشد؛ مخصوصاً وقتی دسترسی به خدمات پولی و زیرساختهای بانکی بینالمللی محدود است.
مزایا و موارد استفاده از رفع فیلترینگ برای کسبوکارها
اگر فیلترینگ بهطور کامل برداشته شود، موارد قابل توجهی برای بازار فناوری و کاربران وجود دارد:
- توسعه اپلیکیشنهای موبایل و افزایش دانلودها از فروشگاههای اپلیکیشن بینالمللی مانند گوگلپلی
- افزایش استفاده از پیامرسانهای جهانی مانند واتساپ برای کسبوکارهای کوچک و خدمات پس از فروش
- بهبود همکاریهای بینالمللی، آموزش آنلاین و دسترسی به ابزارهای توسعهدهنده (developer tools)
- کاهش هزینههای شبکه و بهبود تجربه کاربری (QoE) برای کاربران نهایی
چالشها و پیامدهای بازار در صورت رفع یا تداوم فیلترینگ
تداوم فیلترینگ میتواند کسبوکارهای دیجیتال محلی را به سمت راهحلهای جایگزین و داخلی سوق دهد، اما این مسیر با هزینه، کاهش کیفیت خدمات و کاهش تعاملات بینالمللی همراه است. از سوی دیگر، برداشتن فیلترینگ بدون ایجاد چارچوبهای قانونی و نظارتی مناسب ممکن است نگرانیهایی در حوزه امنیت اطلاعات و حافظت از دادهها ایجاد کند. بنابراین، تعادل میان دسترسی آزاد و نظارت موثر، کلید سنجشپذیر بودن مزایا برای بازار است.
وعدهها، واقعیتها و چشمانداز بازار فناوری
اظهارات سخنگوی دولت و دیگر مقامات نشان میدهد که هم اراده سیاسی برای کاهش محدودیتها وجود دارد و هم چالشهای جدی اداری و حقوقی. از منظر فنی رفع فیلترینگ ساده است اما از منظر سیاستگذاری و بازار، به سازوکارهای نظارتی، تعامل با شرکتهای بینالمللی و رفع موانع اقتصادی نیاز دارد. در همین حال، موضوعات جانبی مانند کشف و جمعآوری ماینرهای غیرقانونی نشان میدهد که دغدغههای زیربنایی و امنیتی نیز از اولویتهای دولت است. برای فعالان فناوری، توسعهدهندگان و کاربران، مهم است که روند شفاف باشد، اطلاعات دقیق از موانع و مذاکرات منتشر شود و راهکارهای جایگزین اقتصادی و فنی در کنار تصمیمات سیاسی تصویرسازی شود.
