بررسی تمامی دلایل قطعی برق در ایران؛ آیا استخراج بیت کوین عامل خاموشی‌هاست؟

در روزهای اخیر، قطعی‌های مکرر برق در سراسر کشور مشکلات بی‌شماری را ایجاد کرده و مسئولین وزارت نیرو، هر روز دلیلی جدید را برای قطعی‌‎های برق اعلام می‌کنند. در هفته جاری موضوع قطعی برق به دغدغه نخست مردم تبدیل شده و حتی اخبار مربوط به قطعی برق، تمامی حواشی انتخابات ریاست جمهوری را به حاشیه کشانده است.

قطعی برق در کلانشهرها تنها مربوط به روزهای اخیر نیست، در زمستان سال گذشته نیز شاهد قطعی برق در مناطق مختلف شهرهای بزرگ به ویژه در خیابان‌ها و محل‌های عبور و مرور بودیم اما این اتفاق در روزهای گذشته شدت گرفته و بعضا در برخی مناطق، برق به مدت بیش از 6 ساعت در دو یا سه مرحله قطع می‌شود!

همچنین قطعی برق در روزهای اخیر گستردگی فراوانی دارد و روند عادی بسیاری از کسب‌و‌کارها و مراکز خدماتی نیز مختل شده است. به همین دلیل قصد داریم در این گزارش با بررسی علل مختلف قطعی برق در کشور و واکنش مسئولین بالارتبه کشوری به این موضوع، از شما جویا شویم که به نظرتان دلیل اصلی قطعی برق در کشور چیست؟

ابعاد قطعی برق گسترده در کلانشهرها

پیش از آنکه به بررسی علت‌های مختلف قطع برق در شهرهای مختلف کشور بپردازیم، بهتر است نگاهی به گستردگی و ابعاد مختلف این موضوع داشته باشیم. قطع برق در کلانشهرها تنها مختص به مناطق مسکونی نیست، در این روزها برق تمامی بخش‌های اداری، خدماتی، درمانی، دولتی و… از قطعی در امان نبوده است.

بر اساس اخبار منتشر شده، ابعاد و گستردگی قطعی برق در روزهای گذشته بسیار گسترده و کم‌سابقه بوده و همه‌ بخش‌ها را درگیر کرده است. مهمترین بخشی که درگیر قطعی برق شده، مراکز درمانی، داروخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها هستند، همچنین بسیاری از سالمندان و افرادی که دارای بیماری تنفسی هستند و درخانه از اکسیژن استفاه می‌کنند، با قطع برق دچار مشکل شدند.

بیش از 2 هزار دکل مخابراتی در کشور با قطع برق از کار می‌افتد و دسترسی به خط موبایل و دیتا برای شهروندان در مناطق مختلف قطع می‌شود. رییس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات در این خصوص اعلام کرده که قطع برق باعث خاموشی بیش از دو هزار دکل مخابراتی اپراتورها در سراسر کشور شده، هر دکل تنها تا دو ساعت توان تامین برق را دارد و وقتی خاموشی تا سه ساعت یا بیشتر به طول می‌انجامد، خاموشی تجهیزات اجتناب‌ناپذیر است.

قطعی برق در خانه‌ها موجب از کار افتادن وسایل برقی و سرمایشی شده است، حتی در مجتمع‌های مسکونی پمپ برقی آب از کار افتاده و بسیاری از واحد‌ها در کنار قطعی برق، با قطع آب نیز دست و پنجه نرم کردند.

مهم‌تر از آن کارگاه‌های مراکز صنعتی هستند که با قطعی برق روند کار و تولید آن‌‎ها از کار افتاده و ضررهای هنگفتی را متحمل می‌شوند. از طرفی بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان جهت شرکت در امتحانات به مشکل برخوردند و امتحانات آ‌نان مختل شده است.

دو روز پیش هنگام دیدار محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور با یک مقام چینی در ساختمان وزارت کشور، برق رفت. اعضای تیم شطرنج ایران نیز در هنگام برگزاری مسابقات جهانی به علت قطعی برق در محل فدراسیون شطرنج، مسابقات خود را باختند.

در روزهای گذشته حتی عده‌ زیادی در مراکز تفریحی یا شهربازی‌ها با قطع برق، بر روی وسیله‌های بازی برقی گیر افتاده بودند. هنگام قطعی برق، بسیاری از فروشگاه‌ها و مغازه‌ها نیز از کار افتاده یا به علت خاموش شدن دستگاه کارت‌خوان، تنها وجه نقدی دریافت می‌کردند.

با این اوضاع می‌توان گفت قطعی برق تقریبا بر تمامی ابعاد زندگی مردم تاثیر گذاشته است، قطعی برق به این شدت آن هم در فصل بهار و پیش از شروع فصل گرما، بی‌سابقه است و موجب اعتراض شدید مردم و حتی برخی مسئولین شده است.

علت اصلی خاموشی‌های کشور چیست؟

مانند هر اتفاق ناگوار دیگری که در کشور رخ می‌دهد، هر مسئول روایت مخصوص به خود را از علل قطع برق در کشور دارد.

مسئولین اصلی‌ترین دلایل قطعی برق را خرابی و فرسودگی زیرساخت انتقال برق، افزایش مصرف کاربران و مصرف بالای مزارع ارز دیجیتال بیان کرده‌اند اما موضوعاتی دیگر مانند صادرات برق به عراق و کاهش تولید نیز از جمله دلایلی است که برای قطعی برق در کشور بیان می‌شود.

به هر شکل مباحث مختلفی در خصوص دلایل قطع برق در کشور بیان شده که در ادامه به همه آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

استخراج ارز دیجیتال

موضوع استخراج ارز دیجیتال اتفاق نسبتا تازه‌ای است که طی سه سال گذشته به طور جدی در ایران پیگیری می‌شود. در سال گذشته تب ارزهای دیجیتال با رشد چشمگیر بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال بالاگرفت و ناامیدی مردم از بورس باعث شد عده زیادی به ماینینگ یا سرمایه‌گذاری در بازار ارزهای دیجیتال روی بیاورند.

بزرگ‌ترین مزرعه استخراج ارز دیجیتال در کشور به کمک چینی‌ها در شهر رفسنجان ایجاد شده که میزان مصرف آن 175 مگاوات، برابر با 0.4 درصد مصرف برق در کل کشور است.

سال گذشته قبض برق یک ماه این مزرعه بیش از 40 میلیارد تومان صادر شد، پس از این اتفاق و قطعی‌های برق در کشور طی دی ماه سال گذشته، فعالیت این مزرعه برای مدت محدودی متوقف شد.

طبق گفته مسئولین، به جز مراکز مجاز، ده‌ها و شاید صد‌ها مرکز غیرمجاز ماینینگ و استخراج در کشور وجود دارد که با فعالیت خود، آسیب گسترده‌ای به شبکه توزیع می‌زنند.

مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور در خصوص فعالیت مراکز غیرمجاز استخراج ارز دیجیتال طی یک سال گذشته گفت: مصرف برق در روزهای اخیر بیش از 53 هزار مگاوات بوده و این نسبت به زمان مشابه سال گذشته افزایش چشمگیری پیدا کرده است.

او تاکید کرد: هر دستگاه ماینینگ به اندازه یک کولر گازی برق مصرف می‌کند و این معادل 2 هزار وات است. اگر در یک محله چندین دستگاه ماینینگ باهم کار کنند، ممکن است برق آن منطقه قطع شود. این مقدار مصرف برای ترانس یک منطقه پیش‌بینی نشده و با افزایش فشار در شبکه ممکن است برق منطقه قطع شود.

بر اساس جدیدترین مطالعات موسسه تحقیقاتی بلاکچین به نام الیپتیک، بیش از 4.5 درصد از بیت کوین جهان در ایران استخراج می‌شود، تخمین زده می‌شود که حدود 600 مگاوات برق در ایران برای استخراج بیت کوین مصرف شده باشد. این استخراج سالانه حدود یک میلیارد دلار برای ایران درآمد دارد.

حمیدرضا منصوری، معاون بهره‌برداری شرکت توزیع برق تهران در این زمینه می‌گوید: یکی از عوامل کمبود برق استخراج غیرمجاز رمزارزها است و اگر مردم مزرعه‌ رمزارز دیدند، اطلاع‌رسانی کنند، افرادی هم که دستگاه‌های روشن دارند هرچه سریع‌تر اقدام به خاموش کردنشان کنند چون ما با سیستم‌های داده‌کاوی این دستگاه‌ها را شناسایی می‌کنیم و این مشترکان دچار قطعی برق و پیامدهای حقوق می‌شوند.

طی سال اخیر، مامورین برق با شناسایی تعداد زیادی از مراکز غیرمجاز استخراج ارز دیجیتال، از فعالیت این مجموعه‌ها جلوگیری کردند، اما راه‌‌اندازی مجدد مراکز غیر مجاز و مقاومت در برابر ماموران برق جهت بسته شدن این مراکز به یکی از معضلات اصلی صنعت برق تبدیل شده است، چند روز پیش در جریان بسته شدن یکی از همین مراکز غیر مجاز، به سمت مامورین سازمان توانیر تیراندازی شد و جان این افراد به خطر افتاد.

از طرفی فعالان حوزه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال اعتقاد دارند که استخراج ارز دیجیتال، آنگونه که بیان می‌شود به شبکه برق فشار وارد نمی‌کند. محمدرضا شرفی، عضو انجمن بلاکچین درباره عامل قطعی مکرر برق این چند روز گفت: طی دو سال اخیر، وزارت نیرو هر زمانی با مشکل توزیع برق مواجه شده این موضوع را به استخراج بیت کوین یا ارزهای دیجیتال ربط داده و استخراج رمزارز‌ها بلاگردان وزارت نیرو شده است.

وی تاکید کرد: حدود سه سال پیش، صنعت استخراج رمزارز‌ها وارد کشور شد، در سال گذشته تقریبا 350 هزارمگاوات به صورت قانونی به این صنعت اختصاص داده شد و تمامی ماینر‌های مجاز طبق قانون و به دستور وزارت نیرو در هر زمانی که نیاز بود، فعالیتشان را متوقف کردند. این درحالی است که تعرفه برق مصرفی در این بخش حدود 15 برابر تعرفه برق مصرفی در کشاورزی و 7 برابر تعرفه برق مصرفی در صنعت است.

همچنین فعالین حوزه ارز دیجیتال معتقدند سازمان توانیر در ارائه اطلاعات و آمارهای مربوط به ماینینگ اغراق می‌کند، طبق اعلام مدیرعامل توانیر، میزان مصرف برق برای استخراج رمزارز‌ها 2 هزار مگاوات است، این مقدار برابر با مصرف 7 استان کشور یا معادل 30 درصد کل مصرف تهران است.

با این حجم مصرف ایران می‌تواند بیش از 15 درصد کل ارزدیجیتال در جهان را استخراج کند، اما بر اساس آمار جهانی کل استخراج ارز دیجیتال در ایران معادل 5 درصد از کل دنیاست و این دو آمار با یکدیگر تناقص دارد.

مصرف کل صنعت استخراج بیت کوین در جهان برابر با 14 هزار مگاوات است، سهم حجم مصرفی برای مراکز قانونی ماینینگ در ایران شامل 350 مگاوات می‌شود. در حال حاضر آماری از مراکز غیر مجاز استخراج در دست نیست اما طبق آمار جهانی، سهم مراکز قانونی و غیر قانونی در کشور حدود 700 مگاوات خواهد شد، اما بر اساس آمار مرکز توانیر، مقدار برق مصرفی در ایران باید 1500 مگاوات باشد که بیش از 10 درصد ماینینگ بیت کوین در سراسر جهان است.

صادرات برق به عراق

بر اساس آمارها، ایران بیش از 40 درصد برق عراق را تامین می‌کند، ایران در راستای برنامه‌های تجاری که با عراق دارد، هم به صورت تامین برق مستقیم و هم تامین گاز، بخش عمده‌ای از مصرف برق عراق را فراهم می‌کند.

ارسال گاز به جهت تولید برق در خود این کشور صورت می‌گیرد اما به جز آن، به صورت مستقیم نیز حدود 1400 مگاوات برق به این کشور صادر می‌شود. البته این مقدار به صورت فصلی تغییر می‌کند اما عراق یکی از بزرگ‌ترین مشتریان برق و گاز ایران است.

وزیر نیرو در خصوص صادرات برق به کشورهای همسایه گفته بود: زیرساخت خوبی برای صادرات برق صورت گرفته و ما به تمامی کشورهایی که با آن‌ها مرز زمینی داریم، برق صادر می‌کنیم. اگر تحریم‌ها نبود، برق بیشتری می‌توانستیم صادر کنیم.

اما پیام باقری، نایب رییس سندیکای صنعت برق ایران در خصوص صادرات و واردات برق کشور توضیح داد: یکی از مشکلات ما این است که به مقدار کافی برق وارد نکرده‌ایم، البته از ترکمنستان حدود 200 تا 300 مگاوات برق وارد می‌کنیم اما این مقدار در زمان پیک، کافی نیست. باید به گونه‌ای صادرات و واردات خود را مدیریت کنیم که بتوانیم زمان پیک مصرف را مدیریت کنیم.

باقری ادامه داد: عراق یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان منطقه است و ما روابط دیپلماتیک خوبی با آن‌ها داریم، یکی از راه‌های مناسب برای ادامه روابط با عراق آن است که در تابستان که ما در پیک قرار داریم از آن‌ها برق بگیریم و در زمستان به آن‌ها برق بدهیم. همچنین نباید از رابطه با دیگر کشورها باز بمانیم و رابط خود را با کشورهای حوزه خلیج فارس یا پاکستان و افغانستان افزایش دهیم.

خشکسالی و کاهش تولید

یکی دیگر از مهم‌ترین دلایلی که برای قطع برق در کشور بیان می‌شود، وجود خشکسالی و کاهش ظرفیت نیروگاه‌ها است.

پیام باقری در این خصوص توضیح داد: قطع برق در زمستان به دلیل کاهش تولید نیروگاه‌ها بود و الان هم وضع همین است. گاز به عنوان خوراک اصلی نیروگاه‌ها باید در اختیار تولید برق قرار بگیرد ولی در زمستان این اتفاق رخ نداد. مسیر تامین برق در کشور عمدتا از طریق نیروگاه‌ها است، اگر گاز نباشد، ظرفیت نیروگاه‌ها کاهش پیدا می‌کند، اتفاقی که حالا شاهد آن هستیم.

نایب رییس سندیکای صنعت برق در خصوص بروز این مشکل در گذشته، تصریح کرد: متاسفانه در سال 97 نیز با این مشکل مواجه بودیم و قطعی برنامه ریزی شده به مردم تحمیل شد، پیش‌بینی می‌شود تابستان امسال نیز وضعیت به همین گونه باشد. ما در تابستان 220 ساعت پیک مصرف داریم که در آن تمامی نیروگاه‌های ما شامل نیروگاه‌های برق‌آبی، حرارتی، تجدیدپذیر و هسته‌ای باید وارد میدان شوند.

باقری با اشاره به خشکسالی در تابستان امسال افزود: متاسفانه امسال خشک‌ترین سال آبی در 50 سال اخیر است، بسیاری از نیروگاه‌های برق‌آبی کشور با کمبود در تامین انرژی مواجه هستند. بیش از 10 هزار مگاوات از تولید ما از نیروگاه‌های برق‌آبی تامین می‌شود که بر اساس پیش‌بینی‌ها امسال نمی‌توانیم بر روی این بخش از تولید برق حساب باز کنیم.

بر اساس این سخنان، یکی از مهم‌ترین راه‌های تامین برق کشور از مدار خارج شده و کشور از همین حالا برای تابستان با کمبود تامین انرژی مواجه است.

فرسودگی زیرساخت توزیع و بدهی وزارت نیرو به بخش خصوصی

در میان گمانه‌زنی‌های مختلف در خصوص علت قطع برق در کشور، امید علوی، نایب رییس کمیسیون بلاک چین سازمان نصر کشور با اعلام اینکه خاموشی‌ها به استخراج ارز دیجیتال ارتباطی ندارد در این خصوص بیان کرد: خاموشی‌ها به استخراج بیت کوین بی‌ارتباط است، اصلی‌ترین دلیل قطعی برق در کشور، بدهی‌های وزارت نیرو به بخش خصوصی و نیروگاه‌هاست. وزارت نیرو بدهی‌های سنگینی به نیروگاه‌ها و بخش خصوصی دارد و به همین دلیل ظرفیت تولید برق در کشور کاهش پیدا کرده است.

علوی در این خصوص خاطر نشان کرد: نیرو‌گاه‌ها برای تامین تجهیزات خود باید سیستم و تجهیزاتشان را ارتقاء دهند، اما با توجه به عدم تامین مالی از سوی وزارت نیرو، امسال نیروگاه‌ها با یک سوم ظرفیت خود فعالیت می‌کنند و نتوانسته‌اند با ظرفیت کامل کار کنند. آمارهای سال گذشته نشان می‌داد که باید ظرفیت تولید نیروگاه‌ها در سال جاری افزایش پیدا کند، اما این اتفاق محقق نشد.

نایب رییس کمیسیون بلاک چین سازمان نصر با تاکید بر اینکه فعالان حوزه ارز دیجیتال توانایی تولید برق را دارند، گفت: ما بارها به مسئولان وزارت نیرو اعلام کردیم که در صورت تامین گاز، قادر به تولید برق در نیروگاه‌های برق هستیم. استخراج‌کنندگان تمام تلاش خود برای همراهی با وزارت نیرو را انجام داده‌اند تا مشکل تولید برق رفع شود.

همچنین بسیاری از مسئولین، فرسودگی تجهیزات توزیع برق را به عنوان دلیل اصلی برای قطعی برق اعلام کردند، گفته شده که تجهیزات توزیع برق طی سال‌های اخیر فرسوده شده و اقدامی جهت جایگزینی آن‌ها صورت نگرفته است، به همین جهت، در زمان پیک و فشار به شبکه برق، امکان توزیع برق با ظرفیت بالا وجود ندارد و با مشکل قطعی برق مواجه می‌شویم.

نظر شما چیست؟ شما فکر می‌کنید کدام مورد عامل اصلی قطعی برق در ایران است؟ کدام دلیل به نظر شما به واقعیت نزدیک‌تر است؟ فکر می‌کنید که تمامی این دلایل به طور همزمان منجر به خاموشی‌های کلانشهرها شده است؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.